Τοξικομανία: βιολογικό ή ψυχοκοινωνικό φαινόμενο;

Μέχρι τη δεκαετία του 1970, επικρατούσε η αντίληψη ότι η εξάρτηση οφείλεται αποκλειστικά στη δράση χημικών ουσιών που επηρεάζουν τον εγκέφ...

Μέχρι τη δεκαετία του 1970, επικρατούσε η αντίληψη ότι η εξάρτηση οφείλεται αποκλειστικά στη δράση χημικών ουσιών που επηρεάζουν τον εγκέφαλο. Μάλιστα, μια δημοφιλής διαφήμιση κατά των ναρκωτικών, για να επιβεβαιώσει και να αναπαράγει αυτή την αντίληψη, έδειχνε ένα πείραμα, στο οποίο ένας αρουραίος ήταν τοποθετημένος σε κλουβί με δύο δοχεία νερό.  Ένα δοχείο περιείχε μόνο νερό κι ένα δοχείο περιείχε νερό αναμεμειγμένο με ηρωίνη ή κοκαΐνη. Ο αρουραίος επέλεγε το δοχείο που περιείχε ναρκωτική ουσία και έπινε νερό μέχρι που πέθαινε. Το πείραμα, εστιάζοντας στη συμπεριφορά του αρουραίου, αναδείκνυε το ρόλο των χημικών ουσιών στην εγκατάσταση της εξάρτησης και παρουσίαζε την εξάρτηση ως ένα βιολογικό και ατομικό φαινόμενο.

 Ωστόσο τη δεκαετία του 1970, ο Bruce Alexander, ένας καθηγητής ψυχολογίας στον Καναδά, διεξάγοντας κι αυτός πειράματα με αρουραίους, αμφισβήτησε την παραπάνω θέση. Το πείραμα του Alexander περιλάμβανε δύο κλουβιά.  Στο πρώτο κλουβί υπήρχαν: ένα αρουραίος, ένα δοχείο με νερό κι ένα δοχείο με νερό αναμεμειγμένο με μορφίνη. Στο δεύτερο κλουβί, το οποίο ονομάστηκε «Πάρκο Αρουραίων» υπήρχαν: αρσενικοί και θηλυκοί αρουραίοι, τροχοί, μπάλες, καλό φαγητό, ένα δοχείο με νερό κι ένα δοχείο με νερό αναμεμειγμένο με μορφίνη. Ο Alexander διαπίστωσε πως ο αρουραίος στο πρώτο κλουβί έπινε έως και 25 χιλιοστόγραμμα μορφίνης την ημέρα, ενώ οι αρουραίοι στο «Πάρκο Αρουραίων» έπιναν λιγότερο από 5 χιλιοστόγραμμα.

Η έρευνα συνεχίστηκε και με ένα ακόμη πείραμα, που παρουσιάζει πιο έντονο ενδιαφέρον. Μια ομάδα αρουραίων τοποθετήθηκε για 57 ημέρες σε ένα  κλουβί, όπου αναγκαζόταν να πίνει διάλυμα μορφίνης. Ύστερα, οι εξαρτημένοι πλέον αρουραίοι τοποθετήθηκαν στο «Πάρκο Αρουραίων», για να διαπιστωθεί, αν θα συνέχιζαν τη χρήση μορφίνης. Στην αρχή, οι αρουραίοι εκδήλωσαν σπασμούς στο πλαίσιο ενός στερητικού συνδρόμου, αλλά γρήγορα σταμάτησαν να πίνουν μορφίνη. Το κοινωνικό περιβάλλον συνέβαλε αποφασιστικά στην απεξάρτησή τους.

Συμπερασματικά, οι βιολογικές έρευνες μελετούν μία πλευρά αιτιολογίας της εξάρτησης, διότι εστιάζουν μόνο στη δράση των ψυχοτρόπων ουσιών στους νευροδιαβιβαστές. Ωστόσο, η εξάρτηση οφείλεται τόσο σε νευροβιολογικούς όσο και σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.

Παράγοντες κοινωνικοποίησης, όπως η οικογένεια, οι συνομήλικοι, το σχολικό περιβάλλον, επιδρούν στη σκέψη, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των ατόμων και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην προσωπική εξέλιξη. Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, επειδή ασκούν μεγάλη επιρροή στη ζωή του ανθρώπου, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην απεξάρτηση του εξαρτημένου ατόμου. Όταν η χρήση αντιμετωπίζεται ως ατομικό πρόβλημα, το εξαρτημένο άτομο αδυνατεί να αναγνωρίσει και να αλλάξει τον τρόπο ζωής και κοινωνικής ένταξής του.

Το ΚΕΘΕΑ από το 1987, ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, δημιουργεί θεραπευτικά προγράμματα ψυχοκοινωνικής προσέγγισης για διαφορετικές ομάδες-στόχους. Το μοντέλο θεραπείας και απεξάρτησης που υιοθετεί το ΚΕΘΕΑ, έχει κυρίως κοινωνικό χαρακτήρα και βασίζεται στις έννοιες της αυτοβοήθειας και της αλληλεγγύης. Οι θεραπευτικές κοινότητες, όπως και οι ομάδες θεραπείας, βοηθούν το άτομο να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να επαναπροσδιορίσει τις κοινωνικές του σχέσεις. Τα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, αντιμετωπίζοντας ολοκληρωμένα και χωρίς τη χορήγηση υποκαταστάτων το πρόβλημα της χρήσης και της εξάρτησης, προϋποθέτουν τη συμμετοχή της οικογένειας και της κοινωνίας.

Σπηλιώτης Ραφαήλ Νικόλαος,
Ψυχολόγος στο Πολυδύναμο Κέντρο Περιφέρειας Πελοποννήσου με έδρα το Ναύπλιο, ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ – ΟΞΥΓΟΝΟ

Πηγές
Alexander, B., The globalization of addiction: A study in poverty of the spirit, Oxford University Press, Oxford 2015.
Hari, J., Chasing the scream: The first and last days of the war on drugs, Bloomsbury Publishing PLC, New York 2015.
McNamee, S., «Radical presence: Alternatives to the therapeutic state» στο European Journal of Psychotherapy & Counselling, Vol. 17, No. 4, pp. 373 – 383, 2015.
Πουλόπουλος, Χ., Εξαρτήσεις: οι θεραπευτικές κοινότητες, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005.
https://www.kethea.gr/