Του Άγγελου Μενδρινού Η Ιστορία, λένε, είναι μικρές ψηφίδες που σχηματίζουν τη… μεγάλη εικόνα. Στη λαϊκή εικονογραφία κυριαρχεί ο «στρατηλ...
Η Ιστορία, λένε, είναι μικρές ψηφίδες που σχηματίζουν τη… μεγάλη εικόνα. Στη λαϊκή εικονογραφία κυριαρχεί ο «στρατηλάτης» Κωνσταντίνος, άντε και λίγο ο Βενιζέλος, ενώ χαρούμενοι τον υποδέχονται ακόμα κι οι Τούρκοι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης.
Αργότερα μάθαμε ότι ο «στρατηλάτης» ήθελε να κατευθυνθεί προς Ήπειρο και να αφήσει την πόλη στους Βούλγαρους, αλλά αυτό το ξεπεράσαμε. Ακόμα κι όταν οι… ψηφίδες που συνέθεσαν τη «μεγάλη εικόνα» ήρθαν στο φως τις… ξεπεράσαμε στα γρήγορα. Ο κόσμος έχει ανάγκη τους αναγνωρίσιμους για ήρωες κι όχι τους άλλους, τους ανώνυμους στους οποίους η πολιτεία λέει «ευχαριστώ» μερικές δεκαετίες αργότερα, όταν και βιολογικά δεν είναι σε θέση να γίνουν… πρωταγωνιστές.
Η Στενήμαχος είναι μια πόλη της Βουλγαρίας. Τώρα λέγεται Ασένοβγκραντ. Τότε είχε έντονο ελληνικό στοιχείο. Ένας από τους Έλληνες με βουλγαρική υπηκοότητα ήταν κι ο χειρούργος γιατρός Φίλιππος Νίκογλου.
 |
Στην επιστράτευση για τους Βαλκανικούς πολέμους εντάχτηκε, φυσικά, στον Βουλγαρικό στρατό που τότε ήταν σύμμαχος με την Ελλάδα. Λόγω ειδικότητας ανάλαβε γιατρός στην Άνω Τζουμαγιά που σήμερα λέγεται Μπλαγκόεβγκραντ που απέχει 200 χλμ από τη Θεσσαλονίκη. Εκεί άκουγε τους Βούλγαρους στρατιωτικούς να θεωρούν δεδομένη την κατάληψη της πόλης. Η συμμαχία Σέρβων, Ελλήνων και Βουλγάρων ήταν εύθραυστη. Όλοι ήθελαν ένα κομμάτι από την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία και το «φιλέτο» ήταν η Θεσσαλονίκη, το σπουδαίο εμπορικό κέντρο. Οι Βούλγαροι σκέφτηκαν να πιάσουν στον ύπνο τους Έλληνες.
Ο στρατηγός Θεοδόροφ ζήτησε από τον στρατιωτικό ακόλουθο της ελληνικής πρεσβείας στη Σόφια να τον συναντήσει στην Άνω Τζουμαγιά για να τον κατατοπίσει για τις επόμενες κινήσεις του Βουλγαρικού στρατού. Δεν είχε σκοπό να πάει στο ραντεβού αφού την ίδια ώρα βάδιζε για την δική του «απελευθέρωση» της πόλης. Ο Αθανάσιος Σουλιώτης βρισκόταν στο Φρουραρχείο περιμένοντας τον Βούλγαρο στρατηγό. Αντ’ αυτού συνάντησε τον Νίκογλου που τον ενημέρωσε για τις προθέσεις των συμμάχων μας. Στον πόλεμο οι στρατιωτικοί ακόλουθοι των πρεσβειών είναι κατάσκοποι με διπλωματική κάλυψη. Ο Σουλιώτης ήξερε ότι από εκεί δεν μπορούσε να ειδοποιήσει κανένα.
Σίγουρα τον παρακολουθούσαν. Προσποιήθηκε τον άρρωστο κι ο Νίογλου ως γιατρός επιβεβαίωσε τον ασθένειά του. Μεταφέρθηκε στη Σόφια κι από εκεί μέσω της κρυπτογραφικής υπηρεσίας του υπουργείου Εξωτερικών ειδοποίησε την Αθήνα.
Έχει διασωθεί τόσο η αναφορά του Νίκογλου, όσο και το τηλεγράφημα του πρεσβευτού της Ελλάδας στη Σόφια τα οποία και παραθέτουμε:
Αναφορά Νίκογλου
Άνω Τζουμαγιά
18 Οκτωβρίου 1912
Σήμερον Κυριακήν, και ώραν 5μμ διερχόμενος προ του βουλγαρικού φρουραρχείου της Άνω Τζουμαγιάς, συνήντησα τον στρατιωτικόν ακόλουθον παρά τη ελληνική πρεσβεία της Σόφιας κ.Αθ.Σουλιώτην. Τον επλησίασα και του αυτοσυνεστήθην. Μου είπεν ότι είχε έλθει εις Άνω Τζουμαγιάν, κατόπιν τηλεφωνικής υποδείξεως εκ Τσάρεβο-Σέλο, του διοικητού της στρατιάς στρατηγού Θεοδωρώφ και του υπουργείου στρατιωτικών της Βουλγαρίας.
Γνωρίζων καλώς, εκ των μυστικών διαταγών του βουλγαρικού υποργείου στρατιωτικών προς τους αρχηγούς των μονάδων του στρατού και τας ενεργείας των όπως καταλάβουν την Θεσσαλονίκη πάση θυσία, προ των Ελλήνων, αντελήφθην αμέσως ότι οι Βούλγαροι είχον παραπλανήσει τον κ.Σουλιώτην. Του υπέδειξαν, ν’ αναμείνει εις Άνω Τζουμαγιάν την άφιξιν του στρατηγού Θεοδώρωφ, δια να μην αντιληφθή την βουλγαρικήν πορείαν προς Θεσσαλονίκην, υποτιμούσαν, χωρίς επιφύλαξιν οι Βούλγαροι, την αξίαν του ελληνικού στρατού. Τον εθεώρουν ως ανοργάνωτον, ανεκπαίδευτον και μη δυνάμενον να αντιταχθή κατά των Τούρκων αποτελεσματικώς. Ότι θα περιωρίζετο εις μικροσυγκρούσεις εις τα σύνορα. Ήσαν δε τόσον πεπεισμένοι ότι θα κατελάμβανον ολόκληρον την Μακεδονίαν και θα εισήρχοντο εις την Θεσσαλονίκην εν θριάμβω, ώστε μετέφερον εις Άνω Τζουμαγιάν και μίαν βασιλικήν άμαξαν δια της οποίας ο διάδοχος της Βουλγαρίας Βόρις, θα εισήρχετο θριαμβευτικώς εις την Θεσσαλονίκην.
Εξέθεσα λεπτομερώς εις τον Σουλιώτην-Νικολαίδην την πορείαν των βουλγαρικών στρατευμάτων καθώς και τους λόγους δια τους οποίους ο στρατηγός Θεοδωρώφ δεν θα επέστρεφεν εις την Άνω Τζουμαγιάν, όπου του είχε ορίσει ως τόπον συναντήσεως. Ότι παρέμενε εις Κότσιανα, όπου συνεκρότει τα τμήματα της επιλγεγομένης «Μακεδονικής Στρατιάς» και παρηκολούθει τας επιχειρήσεις των 13ου και 26ου συντάγματος και ενός του 13ου σερβικού που εκινούντο προς Νότον, προσπαθούντα να υπερπηδήσουν το όρος Πλιάτζκοβα προς την Ράδνοβιτς, ν’ αντικρούσουν φάλαγγα τουρκικού στρατού, που κατήρχετο ες την πεδιάδα των Κοτσιάνων δια να καταλάβη την μόνην αμαξιτήν οδόν και ναδιακόψη την επικοινωνία μετά των εν Ιστίπ ευρισκομένων βουλγαρικών στρατευμάτων. Να επιστρέψουν ακολούθως δια Τσάρεβο – Σέλο εις Άνω Τζουμαγιάν και εκείθεν δια της Κρέσνας, να βαδίσουν καατά της Θεσσαλονίκης.
Παρώτρυνα τον κ.Σουλιώτην να αναχωρήση αμέσως εις Σόφιαν, αντί να αναμένη ματαίως εν Άνω Τζουμαγιά, την προβληματικήν άφιξιν του στρατηγού Θεοδωρώφ και εκείθεν ν’ ανακοινώση προς την ελληνικήν κυβέρνησιν μέσω της πρεσβείας τα της πορείας του βουλγαρικού στρατού, καθώς και τας πληροφορίας περί επικειμένης επιθέσεως, καθώς και τους σκοπούς της βουλγαρικής κυβερνήσεως προς κατάληψιν της Θεσσαλονίκης.
Διεμύνησαν εις την ελληνικήν κυβέρνησιν ότι από της ενάρξεως των εχθροπραξιών όλαι αι διαταγαί του βουλγαρικού υπουργείου έτεινον εις επίσπευσιν της ταχυτέρας πορείας προς κατάληψιν της Θεσσαλονίκης προ των Ελλήνων. Η επιλεγομένη «Μακεδονική Στρατιά» απετελέσθη εκ της 7ης μεραρχίας, υπό την διοίκησιν του Θεοδωρώφ, η οποία συνεκροτείτο εκ τριών ταξιαρχιών.
Η πρώτη από την διοίκησιν του συνταγματάρχου Γκεωργκήεφ, είχε εξορμήσει από την Δούπνιτσαν προς την Άνω Τζουμαγιάν.
Η δευτέρα υπό τονν Τσιλιγώρωφ εκ του Τσέρνα – Σκάλα προς Τσάρεβο –Σέλο.
Η τρίτη υπό τον συνταγματάρχην Μίτωφ εξώρμησε βορειότερον του Κιούστεντιλ προς Κότσιανα.
Η πρώτη ταξιαρχία υπό τον Γεωργκήεφ επροχώρει δια των στενών της Κρέσνας προς το Σιδηρόκαστρον, με διαταγή να προσβάλη την Θεσσαλονίκην.»
Αναφορά του πρεσβευτή της Ελλάδας στη Σόφια Δ. Πανά μετά την ενημέρωση Σουλιώτη
23.10.1912
Προ τριών ημερών κατόπιν οδηγιών εκ Σοφίας σκοπουσών κατάληψιν όσο το δυνατόν περισσότερων μερών πρό πέρατος πολέμου, μεραρχία Θοεδωρώφ μετέφερε βάσιν αυτής Άνω Τζουμαγιάν. Εκείθεν, μετά σώματος Γκεωργήεφ, τριών συνταγμάτων πεζικού 15.000, υπό κοινήν διοίκησιν Θεοδωρώφ ενεργεί νυν προς κοιλάδα Στρυμόνος. Κατέλαβεν ήδη Στρώμνισταν, Πετρίτσι, Διμίρ Χισάρ, όλα τα προς βορράν τούτων μέρη και βαδίζουσι προς Σέρρας, ων η πτώσις επέκειτο χθες. Διάδοχος Βόρις και πρίγκηψ Κύριλλλος (ή Μεθόδιος) μετέβησαν χθες εις Δεμίρ Αγάς. Μετά κατάληψιν Σερρών θα βαδίδωσι προς Θεσσαλονίκην. Ανατολικώτερον προς κοιλάδα Καρασσού μεραρχία Κοβάτσεφ, καταλαμβάνουσα ήδη Νευροκόπιον προχωρεί προς Δράμαν και Καβάλαν, ανατολικώτερον, τμήμα στρατού εκ σώματος Κιουντιτσέφ βαδίζει προς Θεσσαλονίκην.
Ανατωλικότερον προς κοιλάδα Καρασού μεραρχία Κοβάτσεφ, καταλαβούσα ήδη Νευροκόπιον, προχωρεί προς Δράμαν και Καβάλαν, ανατολικώτερον, τμήμα στρατού εκ σώματος Κιουνιτσέφ βαδίζει προς Γκιουμουλτζίναν και Ξάνθην.
Τα άλλα είναι λίγο πολύ γνωστά. Ο πρωθυπουργός Βενιζέλος πείστηκε ότι η Θεσσαλονίκη κινδυνεύει κι επανέλαβε σε έντονο ύφος στον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο να κινηθεί προς Θεσσαλονίκη. Ανάλογο τηλεγράφημα έστειλε και ο Βασιλιάς Γεώργιος. Ο ελληνικός στρατός πρόλαβε την τελευταία στιγμή να απελευθερώσει την πόλη
Ο Νίκογλου μόλις αποστρατεύτηκε κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη το 1913. Η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο. Οι Βούλγαροι ήταν κοντά στο να ανακαλύψουν το ρόλο του. Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και στη δεκαετία του ’50 ο Βασιλιάς Παύλος του έδωσε το παράσημο που δεν του έδωσαν οι προηγούμενοι Γλίξμπουργκ. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης έδωσε το όνομά του σε ένα μικρό δρόμο κοντά στο Λαογραφικό Μουσείο, στην παραλία της πόλης. Πέθανε το 1953.
Ο Σουλιώτης πήρε διάφορες κρατικές θέσεις, έγινε και Νομάρχης Θεσσαλονίκης. Όνειρό του να δει την Κωνσταντινούπολη και πάλι ελληνική. Ήταν, όμως και ρεαλιστής,και υποστήριζε ότι αυτό μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσα από την ελληνοτουρκική φιλία και ένα ελληνοτουρκικό πολιτισμό. Πέθανε το 1945. Κι αυτός… έγινε δρόμος. Παράλληλος του Νίκογλου.
Ευτυχώς που… ρυμοτομικά – και μόνο – δεν συναντήθηκαν ποτέ.
Κι οι δύο έγραψαν βιβλία με τις εμπειρίες τους που βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη.
Το μήλο της έριδας
Η Θεσσαλονίκη ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα η.. πολύφερνη νύφη.
Οι Ρώσοι την έβλεπαν ως μόνο τρόπο να βγουν στο Αιγαίο
Η Αυστροουγγαρία μετά την Βοσνία – Ερζεγοβίνη που είχε προσαρτήσει ονειρευόταν «έξοδο» στο Αιγαίο.
Οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι την ήθελαν για το λιμάνι της
Άγγλοι και Γάλλοι δεν είχαν βλέψεις φυσικά στη πόλη. Ενδιαφερόντουσαν όμως να μην πέσει στα χέρια των άλλων μεγάλων δυνάμεων ή έστω των βαλκάνιων συμμάχων που τις συμπαθούσαν.
Όσο για τους κατοίκους της, στην απογραφή του 1910 διαβάζουμε ότι κατοικούσαν:
65.000 Εβραίοι
35.000 Έλληνες
30.000 Τούρκοι, και
2.200 άλλες εθνότητες (Αρμένιοι, Βούλγαροι κτλ)
Τρία χρόνια αργότερα, το 1913 κι ενώ οι ελληνικές αρχές πριν λίγους μόνο μήνες είχαν εγκατασταθεί στη πόλη οι Έλληνες παρουσίασαν αλματώδη αύξηση. Από 35.000 έγιναν 67.000, οι Τούρκοι μειώθηκαν κατά 6.000 για να φθάσουν τις 24.000, ενώ οι Ιστραηλίτες παρέμειναν σταθεροί.
