Ο εξοβελισμός των κοινωνικών και καλλιτεχνικών μαθημάτων από τη λυκειακή εκπαίδευση δείχνει ξεκάθαρα τις στοχεύσεις του υπουργείου. Το Λ...
Ο εξοβελισμός των κοινωνικών και καλλιτεχνικών μαθημάτων από τη λυκειακή
εκπαίδευση δείχνει ξεκάθαρα τις στοχεύσεις του υπουργείου. Το Λύκειο πρέπει να γίνει ένας προθάλαμος για το Πανεπιστήμιο.
Το πνεύμα αυτών των μαθημάτων ξεφεύγει από την τεχνοκρατική λογική του εδώ και καιρό προωθούμενου σχολείου της αγοράς. Του σχολείου που εργάζεται όχι για να καλύψει τις μαθητικές ανάγκες αλλά τις ανάγκες της αγοράς.
Τόσο τα καλλιτεχνικά μαθήματα όσο και εκείνα των κοινωνικών επιστημών απευθύνονται πρώτιστα στις ανάγκες των μαθητών να κατανοήσουν την κοινωνική πραγματικότητα και να επιβιώσουν σε έναν κόσμο που όλο και περισσότερο διογκώνεται ποσοτικά, ενώ παράλληλα συρρικνώνεται ποιοτικά. Αναφέρομαι στην πληθώρα προϊόντων, στην εκτόξευση της παραγωγής εμπορευμάτων από τη μία, με την αντίστοιχη συρρίκνωση των ενδιαφερόντων των ανθρώπων από την άλλη.
Η ταύτιση της ανθρώπινης δημιουργίας με την εμπορευματική καινοτομία, η εμπορευματοποίηση κάθε τομέα της ανθρώπινης ζωής και των τρόπων κάλυψης των αναγκών της οδηγούν στην υποχώρηση του ενδιαφέροντος των ανθρώπων για την ίδια τη ζωή.
Όλα, υλικά προϊόντα και υπηρεσίες ειδικών, γίνονται εμπορεύματα. Στους ειδικούς καταφεύγουμε για να λύνουμε ακόμη και τα καθημερινά μας προβλήματα. Για όλα χρειάζεται να πληρώσεις για να πάρεις έτοιμες λύσεις, χάνοντας ταυτόχρονα όλο και περισσότερο δεξιότητες ζωής και αυτονομία.
Η τεχνοκρατική λογική που συνοδεύει τα παραπάνω δεν θέτει ζητήματα αιτίων, συνθηκών ζωής, κοινωνικής οργάνωσης κλπ. Ο τρόπος ζωής είναι δεδομένος και το θέμα είναι η επιτυχημένη προσαρμογή στο υπαρκτό κοινωνικό πλαίσιο.
Σε έναν κόσμο γενικευμένης εμπορευματοποίησης, ιδιαίτερης συνθετότητας, πολυπλοκότητας και κυρίως έντονης ρευστότητας, σε έναν κόσμο που το άτομο δεν έχει κοινωνικές σταθερές για να πιαστεί, παραδοσιακούς και μακραίωνους τρόπους ζωής «αλήθειες και πεποιθήσεις να το καθοδηγήσουν, σε μια εποχή γεμάτη ευκαιρίες συνάμα όμως χαοτική, η διδασκαλία των κοινωνικών επιστημών έχει ιδιαίτερη αξία.
Δεν είναι μόνο η κοινωνιογνωσία που προσφέρουν οι κοινωνικές επιστήμες˙ είναι και η ανθρωπογνωσία και η αυτογνωσία στις οποίες η συμβολή τους είναι καίριας σημασίας. Η κοινωνιολογική φαντασία, όρος που εισήγαγε ο Τσαρλς Ράιτ Μιλλς, για την οποία γίνεται λόγος στην εισαγωγή του σχολικού βιβλίου κοινωνιολογίας, σε αυτό ακριβώς αναφέρεται.
Στην ικανότητα, γράφει το βιβλίο, «των ατόμων να συνδέουν αυτό που συμβαίνει στην προσωπική τους ζωή με τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα».
Αναφερόμαστε βέβαια στην επίγνωση που πρέπει να έχει ο άνθρωπος για την χιλιοειπωμένη κοινωνική διάσταση της ύπαρξής του, κάτι που συχνά αποδίδεται με απλοϊκό τρόπο ως μια ακόμη ενστικτώδους μορφής ιδιότητα του ανθρώπινου όντος.
Σε μια βαθύτερη όμως προσέγγιση της ανθρώπινης κοινωνικότητας, διακρίνουμε ότι με τον όρο κοινωνικό όν δεν αναφερόμαστε απλά στο γεγονός ότι ο άνθρωπος ζει μέσα στην κοινωνία, αλλά και ότι η κοινωνία τον διαμορφώνει, καθώς, και πολύ σημαντικά, ότι αυτή εγκαθίσταται μέσα του, με τα καλά και τα κακά της, ως υπόσχεση και ως απειλή, ως προϋπόθεση και πηγή νοήματος και δημιουργίας, ταυτόχρονα όμως και πόνου, αισθημάτων αδυναμίας, ως πεδίο ανταγωνισμού, εκμετάλλευσης και κατεξουσίασης.
Αγνοώντας αυτή την κοινωνία γύρω του και μέσα του, ο άνθρωπος αδυνατεί να εντοπίσει, να κατανοήσει και να επιλύσει όχι μόνο τα συλλογικά αλλά και τα ατομικά του προβλήματα.
Η γνώση που προσφέρουν σήμερα οι κοινωνικές επιστήμες είναι όχι μόνο χρήσιμη για τη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών αλλά και όρος επιβίωσης στον ιδιαίτερα απαιτητικό σύγχρονο κόσμο, στον οποίο το άτομο αφήνεται αβοήθητο να κολυμπήσει μέσα σε ωκεανούς ρευστότητας και ανασφάλειας.
Από την άλλη τα καλλιτεχνικά μαθήματα αποτελούν στον σύγχρονο κόσμο προνομιακά πεδία διεύρυνσης των τρόπων πρόσληψης του κόσμου, της φυσικής και ανθρώπινης πραγματικότητας που μας περιβάλλει. Τα μαθήματα αυτά μπορούν να συμβάλλουν ενισχυτικά στο βιωματικό χαρακτήρα της σχολικής μάθησης. Εφοδιάζουν τους μαθητές με μέσα έκφρασης της συναισθηματικής και νοητικής εμπειρίας πέρα από τη χρήση της γλώσσας, αποκαλύπτοντας συχνά πλευρές της εμπειρίας μη ορατές και μη συνειδητοποιημένες δια του λόγου.
Καλλιέργεια, ευαισθητοποίηση, δημιουργική έκφραση, συναισθηματική εκφόρτιση αποτελούν σημαντικές λειτουργίες των καλλιτεχνικών μαθημάτων για τις οποίες το σχολείο της αγοράς δείχνει απόλυτη αδιαφορία.
Τόσο οι κοινωνικές επιστήμες όσο και οι καλές τέχνες φεύγουν από το Λύκειο. Και το ερώτημα είναι: τίθενται υπό διωγμό ή μένουν απλά στα αζήτητα. Νομίζω και τα δύο.
Αφενός δεν χρειάζονται αφετέρου ενοχλούν, όταν γίνονται με ουσιαστικό τρόπο.
Ενοχλούν διότι αυτό που δομείται σήμερα είναι το σχολείο της αγοράς. Πάντα βέβαια το σχολείο εξαρτιόταν από τις ανάγκες της αγοράς. Γι’ αυτό και πάντα οι οραματικές παιδαγωγικές ιδέες βρίσκονταν στο περιθώριο. Υπήρξαν όμως εποχές που μπορούσαν να ανθίσουν και να ακουστούν.
Στις σημερινές συνθήκες δεν υπάρχουν τέτοια περιθώρια.
Στο σύγχρονο σχολείο της αγοράς τέτοιες επιβιώσεις από την εποχή του κοινωνικού κράτους δεν έχουν θέση. Στην εποχή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης το σχολείο στηρίζει την αξιοκρατική ιδεολογία που στις ακραία ελιτίστικες μορφές της εκφράζεται με την ιδέα της “αριστείας”.
Σε μια κοινωνία που οι άνθρωποι περισσεύουν και περιττεύουν, η διαρκής αξιολόγηση μπαίνει στο επίκεντρο των εκπαιδευτικών, και όχι μόνο, διαδικασιών. Είναι φανερό ότι η λογική της “αριστείας” έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με την αναγνώριση της σημασίας του κοινωνικού παράγοντα στη διαμόρφωση του ατόμου, στις ευκαιρίες που του παρουσιάζονται και στη ζωή που του επιφυλάσσει το μέλλον.
Το σύγχρονο σχολείο θέλει μαθητές εμπορευματοποιημένους. Φροντίζει να τους ετοιμάσει για μια αγορά εργασίας, η οποία ομνύει στην αξία της καινοτομίας και ταυτόχρονα απεχθάνεται την ποίηση. Η εμπορευματική καινοτομία που αποβλέπει στο κέρδος δεν ανέχεται την ποιητική δημιουργία που ενδιαφέρεται για τη ζωή, αφού απειλείται από αυτήν. Όσο πιο στερημένος από ζωή ο καταναλωτής τόσο περισσότερο επιδίδεται στην καταναλωτική του μανία.
Ο άνθρωπος που μπορεί να νιώσει την εμπορευματοποίηση της ύπαρξής του και τους κοινωνικούς προσδιορισμούς των μεγάλων υπαρξιακών ελλειμμάτων του δεν έχει θέση στο σύγχρονο νεοφιλελεύθερο αφήγημα. Οι κοινωνικές επιστήμες και οι τέχνες σκαλίζουν επικίνδυνες περιοχές μέσα μας. Δεν είναι απλά αδιάφορες, μπορεί να γίνουν επικίνδυνες.
του Ηλία Δασκαλάκη, Καθηγητής κοινωνιολόγος στην Κέρκυρα
